KOLESTEROL HAKKINDA HERŞEY

Kolesterol neden vücudumuz için önemlidir?
Kan kolesterol düzeyindeki değişiklikler kalp hastalığının oluşmasında önemli rol oynamaktadır. Kandaki kolesterolünüzün yüksek olması kalp hastalıklarına yakalanmanızdaki faktörlerin içerisinde en önemli etkendir. Yüksek kolesterol düzeyine sahip olan bireylerde kalp hastalığı gelişir ve kalp krizi riskleri artar. Amerika Birleşik Devletleri’nde kadın ve erkeklerin ölüm nedenlerinin başında kalp hastalıkları olduğu belirtilmiştir. Her yıl bir milyondan fazla Amerikalı kalp krizi geçirmekte, yaklaşık yarım milyon kişi ise kalp hastalıklarına bağlı ölmektedir.

Yüksek kolesterol nasıl kalp hastalığı yapar?Eğer kandaki kolesterol miktarınızda artış olursa, arter adı verilen damarlarınızın duvarına fazla olan kolesterolleriniz birikirler. Damarın iç duvarında biriken kolesterol, damar içi kan akışkanlığını yavaşlatır ve kalp ritminde azalma hatta kalbin bloke olmasına neden olur. Bilindiği gibi kan ile kalbe oksijen taşınır. Eğer kalbiniz oksijen ve kan hacmi açısından yetersiz ise göğüs çevresinde bir ağrı belirir. Eğer bu durum daha uzun süre devam ederse sonuç kalp krizi olarak ortaya çıkmaktadır. Sadece yüksek kolesterol tek başına bu hastalık bulgularını oluşturmamaktadır. Çünkü farkında olmadan birçok kişi yüksek kolesterol değerlerine sahip olarak yaşamlarını sürdürmektedir. Ancak bilinmelidir ki; kan kolesterol düzeyini düşürmek kalp hastalıklarını ve kalp krizi riskini önemli derecede azaltmaktadır. Kolesterol düzeyinin genç, yaşlı, kadın ve erkekte normal sınırlarda devamlılığının sağlanması kalp hastalıklarından korunmada önemli bir yaklaşımdır.
Kolesterol düzeyinizin sayısal değeri sizin için ne ifade etmektedir?
20 yaş ve üzerindeki herkes en az her 5 yılda bir kolesterol değerlerini ölçtürmeleri gerekmektedir. En iyi değer kolesterollerin kanda ‘lipoprotein profili’ olarak belirlenmesidir. Bu testin ideal sonuç verebilmesi için 9–12 saat önceden açlık sonrası yapılması gerekmektedir. Bu test bize aşağıdaki parametreler hakkında bilgi verecektir.
Total kolesterol
LDL (kötü) kolesterol: Arterlerde birikip damarın harabiyetini arttıran kolesterol
HDL (iyi) kolesterol: Arterlerde birikintiyi temizlemeye çalışıp damarın sağlığını koruyan kolesterol
Trigliseritler: kandaki yağın farklı bir formu.
Aslında lipoprotein profiline bakıldığında Total kolesterolün 200 mg/dL ve LDL kolesterolün 100 mg/dL’in altında, HDL kolesterolün ise en az 40 mg/dL ve üzerinde olması önerilen değerler arasındadır. Aşağıdaki tabloda kolesterolünüzü yorumlayabilmenize yardımcı kategorilendirmeyi göreceksiniz.
Total kolesterol düzeyi
Kategori
200 mg/dL’in altı
İstenilen değer
200-239 mg/dL
Sınırda yüksek
240 mg/dL ve üzeri
Yüksek
LDL kolesterol düzeyi
Kategori
100 mg/dL’in altı
Optimal
100-129 mg/dL
İstenilen değere yakın
130-159 mg/dL
Sınırda yüksek
160-189 mg/dL
Yüksek
190 mg/dL ve üzeri
Çok yüksek
Kolesterol düzeyleri her desilitre kanda kolesterolün miligram değerinden ölçüsünü belirmektedir.
HDL (iyi) kolesterol kalp hastalıklarından korunmak için önemli göstergelerden biridir. HDL (iyi) kolesterol değeri ne kadar yüksek olursa korunma daha iyi olmaktadır. HDL (iyi) kolesterol değeri 40 mg/dL’in altında olması kalp hastalıklarının oluşması için önemli risk etmenidir. HDL (iyi) kolesterol düzeyi 60 mg/dL ve daha fazla olması halinde kalp hastalıklarına yakalanma riskiniz oldukça azalmaktadır.
Trigliseritler de kolesterol gibi kalp hastalıklarının oluşmasına neden olabilir. Trigliseritlerin kanda 150 mg/dL altında olması önerilir. 150-199 mg/dL arasında trigliserit değeri sınırda yüksek, 200 mg/dL ve üzerine ise bazı bireylerde tedaviye ihtiyaç duyulacak kadar yüksek değer denilmektedir.

Kolesterol düzeyi nelerden etkilenir?
Kolesterol düzeyini etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bu etkenleri iki grupta toplayabiliriz.
Bireyin kendisine bağlı etkenler
Diyet: Kolesterol içeren besinler ve doymuş yağ tüketimi ile kanda kolesterol düzeyi artar. Andaki kolesterol düzeyinin artmasında besinlerin içerisindeki kolesterol miktarı etkendir ancak doymuş yağlar başlı başına etki gösterebilmektedir. Biliyoruz ki; diyetin doymuş yağ ve kolesterol miktarını azaltırsanız kan kolesterol düzeyinizde düşer.
Vücut ağırlığı: Hafif şişman ve şişman olmak kalp hastalıkları için risk faktörüdür. Kilonuz arttıkça kan kolesterol düzeyinde de artış olur. Kilo kaybetmeye başladığınızda kan total kolesterol, LDL (kötü) kolesterol ve trigliserit düzeyinde azalma, HDL (iyi) kolesterol düzeyinde ise artma gözlenir.
Fiziksel aktivite: Fiziksel aktivite yapmamak kalp hastalıkları için risk faktörüdür. Düzenli fiziksel aktivite yaparsanız kan LDL (kötü) kolesterol düzeyinde azalma, HDL (iyi) kolesterol düzeyinde artma sağlarsınız. Bununla birlikte aktivite ile kilo kaybetmiş olursunuz. Mutlaka her gün 30 dakika veya daha fazlası fiziksel aktivite yapmanız gerekmektedir.
Bireyin kendisine bağlı olmayan etmenler
Yaş ve cinsiyet: Kadın ve erkekler yaşlandıkça kan kolesterol düzeylerinde artma gözlenir. Menopoz öncesi kadınlarda aynı yaş erkeklere göre total kolesterol düzeyi düşerken, menopoz sonrasında kadınların LDL (kötü) kolesterol düzeyi artış olduğu bildirilmiştir.
Kalıtım: Genetik olarak vücudunuzun ne kadar kolesterol üreteceği şifrelendirilmiştir. Eğer kan kolesterol düzeyiniz yüksek ise ailenin diğer fertlerinin de kolesterol profili değerlendirilmesi gerekir. Çünkü ailesel kan kolesterol yüksekliği bazen genetik olarak geçişli olabilmektedir.
Kalp hastalığı gelişme riskinizi belirlemek için neler yapılmalıdır?
Genellikle yüksek LDL (kötü) kolesterol düzeyine sahip olan bireyler kalp hastalıklarına yakalanma veya kalp krizi riski daha fazladır. Bazı insanlar ise kalp hastası oldukları için kalp krizi riskleri fazladır. Aşağıda adım adım kalp hastalığınızın gelişebilme riskini bulmaya çalışalım.
Adım: Aşağıda belirtilen nedenlerden kaç tanesine sahip olduğunuzu belirleyin. Bu nedenler LDL kolesterolünüzün yükselmesini sağlayan nedenlerdir.
Sigara içmek
Yüksek kan basıncına sahip olmak (140/90 mm Hg ve üzeri)
Düşük HDL (iyi) kolesterol düzeyine sahip olmak ( 40 mg/dL’in altı)
Ailede kalp hastalığı hikâyesi var olmak ( baba ve erkek kardeşte 55 yaş öncesi, anne ve kız kardeşte 65 yaş öncesi)
Yaş ( 45 yaş üzeri erkek, 55 yaş üzeri kadın)
Şişmanlık ve fiziksel aktivite yapamama durumu bu durumun dışında tutulmaktadır.
Adım: Tıbbi sorunlarınız, sahip olduğunuz majör risk faktörleri (1. adıma bakın), Frimingham puanlama skorunuz ile kalp hastalığına yakalanma veya kalp krizi geçirme durumunuzu belirleyebilirsiniz.
Eğer varsa
Durumunuz
Kalp ve diyabet, puanlama skorunuz % 20’den fazla
I. Yüksek riskli
2 veya daha fazla risk var, puanlama skoru % 10-20 ise
II. Yüksek riske yakın
2 veya daha fazla risk var, puanlama skorunuz % 10’dan az
III. Orta riskli
0 vay 1 risk faktörü var
IV. Düşük ile orta riskli

Yüksek kolesterol tedavisi nasıl olmalıdır?
Kolesterol düşürücü tedavinin anlamı mümkün olduğunca LDL (kötü) kolesterol miktarında azaltma yapma anlamına gelmektedir. Ne kadar hedef sınırlarda LDL (kötü) kolesterol düzeyine sahip olursanız kalp hastalıkları riskini azaltmış olursunuz.
Kolesterol düşürme 2 yolla mümkün olabilmektedir. Birincisi Yaşam Boyu İyileştirici Değişiklik (Therapeutic Lifestyle Changes – TLC): Bu tedavi şekli kilonun normal sınırlarda devamlılığını sağlamak, düzenli fiziksel aktivite yapmak ve kolesterol düşürücü diyetle yaşamayı içermektedir. Kolesterol düşürmede ve normal sınırlar içerisinde devamlılığın sağlanmasında en etkin ve zararı olmayan yöntemdir. İkincisi ise ilaç tedavisidir. Bilinmesi gereken en önemli nokta her kolesterol yüksekliğine sahip olan bireyler hemen ilaca başlamak zorunda değildir. İlaç başlanabilmesi için kolesterol ve türevlerinin ilaç başlanabilir düzeyde yüksek, diyet tedavisine cevap verememiş bireylerde uygun zamanda olması gerekir. Her ilaçta olduğu gibi kolesterol düşürücü ilaçlarınsa vücut için zararları bulunmaktadır. Bazı risk gruplar (çocuklar, adelösanlar vb…) hangi durumda ilaç kullanılacaklarına klinik takip ile karar verilmelidir. Ancak burada gözden kaçmaması gereken en önemli nokta ilaç ile kolesterol düşürücü diyetin birlikte uygulanacak olmasıdır.
Hangi durumda hangi tedavi uygulanmalıdır?
Bunu belirleyebilmek için 3. adımda risk kategori durumunu belirlemeniz gerekmektedir.
Eğer siz risk kategori durumuna göre I. Yüksek riskli iseniz tedavi şemanız şöyle olmalıdır. Burada hedef LDL (kötü) kolesterolünüzün 100 mg/dL’nin altına inmesidir. Ne olursa olsun 100 mg/dL’nin üzerinde LDL (kötü) kolesterol düzeyine sahipseniz mutlaka kolesterol düşürücü diyete başlamalısınız. Eğer LDL kolesterol düzeyiniz 130 mg/dL ve üzerinde ise kolesterol düşürücü diyetle beraber ilaç tedavisine başlamalısınız. LDL (kötü) kolesterol düzeyi 100–129 mg/dL düzeyinde olanlar ilaç tedavisi şart olmamakla birlikte kolesterol düşürücü diyet uygulaması gerekmektedir. Diyet mümkün olduğunca LDL (kötü) kolesterolün 100 mg/dL oluncaya kadar devam edilmelidir.
Kategori durumuna göre II. Yükseğe yakın grupta iseniz yapılacaklar daha da farklı olmaktadır. Bu tedavide hedef LDL (kötü) kolesterol düzeyini 130 mg/dL’nin altına indirmektir. Eğer LDL (kötü) kolesterol düzeyiniz 130 mg/dL’nin üzerinde ise 3 ay süre ile kolesterol düşürücü diyet uygulanmalıdır. İlaç kullanıp kullanmama durumu 3 aylık diyet sonrası belirlenmelidir. Eğer kolesterol düşürücü diyet ile LDL (kötü) kolesterol düzeyi 130 mg/dL’den daha az olmuş ise kalp sağlığını korumak için düşük doymuş yağ ve kolesterol içeren daha gevşek bir diyetle yaşamlarına devam etmeleri gerekmektedir.
Kategori durumunuz III. Orta riskte iseniz yapılması gerekenler şunlardır. LDL (kötü) kolesterol düzeyinizi 130 mg/dL’nin altıda olmasını sağlamaktır. Eğer LDL (kötü) kolesterol düzeyi 130 mg/dL ve üzerinde ise kolesterol düşürücü diyete başlaması gerekmektedir. Eğer LDL (kötü) kolesterol 160 mg/dL’nin üzerinde ise kolesterol düşürücü diyetle birlikte kolesterol düşürücü ilaç kullanılması gerekmektedir. Hedef LDL (kötü) kolesterol düzeyi elde edildiğinde kalp sağlığını korumak için düşük doymuş yağ ve kolesterol içeren daha gevşek bir diyetle yaşamlarına devam etmeleri gerekmektedir.
Kategori durumunuz IV. Düşük riskli grupta iseniz her şey daha kolay olmaktadır. Bu grupta olan bireyler LDL (kötü) kolesterol düzeyini 160 mg/dL’nin altında tutmaları yeterli olmaktadır. LDL (kötü) kolesterol düzeyinin 160 mg/dL’nin üzerinde olması kolesterol düşürücü diyetin uygulanması için yeterlidir. Eğer LDL (kötü) kolesterol düzeyinde düşüş olmuyorsa ilaç kullanmak gerekebilir. Genellikle bu gruptaki bireylerin ilaç kullanma LDL (kötü) kolesterol düzeyi 190 mg/dL’dir. Hedef LDL (kötü) kolesterol düzeyini yakalayan bireyler sağlıklı beslenmeye devam edebilirler.

Kan kolesterol düzeyinizi düşürmek için ‘Yaşam boyu iyileştirici değişiklik’ nasıl olmalı?
Kandaki LDL (kötü) kolesterol düzeyinde düşüşü sağlayan yaşam boyu iyileştirici değişiklik aslında aşağıdaki önemli stratejileri içine alan bir tedavi biçimidir. Eğer bu stratejilerin hepsini beraber kontrol altına alırsanız sağlıklı bir kalbe sahip olursunuz.
Yaşam boyu iyileştirici diyet: Bu diyetin anlamı öğünlerinizde daha az doymuş yağ ve diyet kolesterolü tüketmek demektir. Bu diyeti planlarken günde 200 mg’ın altında kolesterol, toplam enerjinin de % 7’nin altında doymuş yağ içermesine dikkat etmek gerekir. Diyeti uygularken en önemli iki nokta ya sağlığınıza uygun kiloda bulunmalı ya da kilo almaktan korunmalısınız. Birinci aşamada düşük doymuş yağlı ve kolesterollü diyet altında kan LDL (kötü) kolesterol düzeyiniz düşmemiş ise, diyetin çözünür diyet lifi miktarı arttırılır. Çeşitli endüstriyel besinler bitkisel stanolleri ve sterolleri içerebilmektedir. Örneğin kolesterol düşürücü margarin veya salata sosları vb… Bunların beslenmeye eklenmesi LDL (kötü) kolesterolün daha kuvvetli bir şekilde düşürücü etki sağlayabilmektedir.
Vücut ağırlığı denetimi: Eğer bel/kalça oranınız artmış, kilo fazlalığınız varsa, biyokimyasal değerlendirmenizde düşük HDL (iyi) kolesterol ve trigliserit düzeyinizde düşük ise kilo vermeniz LDL (kötü) kolesterolünüzün düşmesine yardımcı olmaktadır.
Fiziksel aktivite: Her gün en az 30 dakika fiziksel aktivite yapmak gerekmektedir. Yapacağınız fiziksel aktivitenin türü ne olursa olsun; HDL (iyi) kolesterol düzeyinde artma, LDL (kötü) kolesterol düzeyinde azalmasına yardımcı olmaktadır.
İlaç tedavisinin kolesterol düşürmedeki yeri nedir?
Eğer kan kolesterolünüzü düşürmek için klinik olarak ilaç tedavisine gerek duyulmuşsa mutlaka yaşam boyu iyileştirici değişiklikleri beraberinde yapmanız gerekmektedir. Riskleri değerlendirildiğinde kolesterol düşürmede kullanılacak ilaçların dozlarının vücut en düşük risk yaratanını seçmek gerekmektedir. Çeşitli kolesterol düşürücü ilaçlar bulunmaktadır. Bunlar; statinler, safra asitleri, sekuesteranlar, nikotinik asit ve fibrik asididir. Doktorunuz size en uygun ilacı önerecektir. Statin içeren ilaçlar en etkili LDL (kötü) kolesterol düşürücü ve güvenliliği daha etkin olan ajanlardır. Safra asitleri ve sekuesteranlar tek başına veya statin grubu ilaçlarla beraber kullanıldığında LDL (kötü) kolesterol düzeyini düşürücü etki göstermektedirler. Nikotinik asit, Kandaki trigliserit ve LDL (kötü) kolesterol düzeyini düşürürken HDL (iyi) kolesterol düzeyinde artış sağlarlar. Fibrik asit ise LDL (kötü) kolesterol düzeyinde düşürme yaparken tedavi sırasında trigliserit düzeyinde artma ve HDL (iyi) kolesterolde istenmeyen düşüşe neden olmaktadır.
Yüksek kolesterol içeren besinler: Yumurta, karaciğer ve kabuklu deniz ürünleriOrta derece kolesterol içeren besinler: Etler, yağlı veya orta yağlı süt ürünleriDüşük derece kolesterol içeren besinler: Az yağlı süt ve süt ürünleriKolesterol içermeyen besinler: Bütün tahıllar, ekmek, sebze, meyve, kuru yemişler, kuru meyveler.
Günde diyetle 300 mg kolesterol almalıyız.
Besinlerle alınan şeker miktarı kolesterol düzeyini etkilemez.Karaciğer günde ortalama 1000 ile 1400 mg kolesterol üretir.
Bazı besinlerin içerdiği kolesterol miktarı
3 köfte kadar dana eti
81 mg
3 köfte kadar kuzu eti
94 mg
3 köfte kadar hindi ve tavuk eti
85 mg
3 adet kokteyl sosis
74 mg
3 köfte kadar balık
80 mg
1 adet yumurta sarısı
274 mg
3 karper kadar peynir
107 mg
1 su bardağı yağsız süt
2 mg
3 top dondurma
50 mg
Diyet örneği
Kahvaltı:
1-2 dilim az yağlı peynir
1 tatlı kaşığı marmelat veya reçel veya fındık ezmesi
3-4 adet yeşil zeytin
1 dilim çavdar, kepekli veya tahıllı ekmek
½ adet portakal
domates dilimleri
Öğle:
1 küçük tabak sebze yemeği
3 yemek kaşığı bulgur pilavı
1 kase az yağlı yoğurt
1-2 dilim çavdar, kepekli veya tahıllı ekmek
salata (1-2 tatlı kaşığı yağ)
İkindi:
1 adet meyve
Akşam:
2 köfte kadar et (tavuk, balık, kırmızı et, hindi)
1 küçük tabak sebze yemeği
½ kase yoğurt
1-2 dilim çavdar, kepekli veya tahıllı ekmek
salata (1-2 tatlı kaşığı yağ)
Günde 2 adet taze ceviz yiyin
Haftada en az iki kere 1 levrek kadar balık tüketin
Yemeklere ve salatalara zeytinyağı veya soya yağı kullanın
Haftada 3-4 kere kuru baklagilleri beslenmenize ekleyin
Bulgur kolesterolün düşmesinde size yardımcı olabilecek en faydalı tahıldır
Meyve olarak tercihiniz turunçgiller (portakal, limon suyu, greyfurt vb...) olsun
Diğer meyveleri kabuklu
Değişik renkte mevsime uygun sebzeleri tercih edin
Makarna, pirinç ve ekmeği kepekli veya esmer
Her gün 60 dakika yürüyüş veya egzersiz
Süt, peynir ve yoğurt tüketirken az yağlı olanlarını satın alın
Çiğ sebzeleri serbest yiyerek kolesterolünüzü daha kolay düşürürsünüz.